Istraživanje o mentalnom zdravlju žena tokom i nakon trudnoće
July 3, 2019
O mentalnim poremećajima tokom i nakon trudnoće
July 13, 2019
Perinatalno mentalno zdravlje se odnosi na mentalno zdravlje žena tokom i nakon trudnoće. Iako su izražene promjene raspoloženja uobičajene i karakteristične za ovaj period, kod određenog broja može doći i do pojave mentalnih poremećaja koji zahtjevaju stručnu pomoć.
Svjetska zdravstvena organizacija procjenjuje da u svijetu oko 10% trudnica i 13% žena nakon poroda pate od nekog oblika psihičkih smetnji.
Uglavnom se govori o psihičkim poremećajima nakon poroda (postporođajna depresija i psihoza), međutim klinička istraživanja i praksa ukazuju na pojavu različitih mentalnih poremećaja tokom trudnoćete njihovu povezanost i kontinuitet nakon poroda. Utvrđeno je na primjer da depresivno raspoloženje tokom trudnoće može biti predznak postporođajne depresije (Atkinson & Rickel,1984).
Takođe se koriste različiti termini: neki stručnjaci govore o postparođajnom distresu da bi obuhvatili depresiju i anksioznost jer su često prisutni simptomi iz oba poremećaja, a neki o perinatalnoj depresiji i anksioznosti da bi naglasili njihovu mogućnost pojave i prije i nakon poroda. Perinatalni mentalni poremećaji je termin kojim se obuhvata širi spektar mentalnih poremećaja tokom i nakon trudnoće (Stone & Menken, 2008).
Važno je naglasiti da pored depresije, i anksioznost može da bude karakterističan psihološki poremećaj u periodu čekanja bebe: 6.6% žena koje nisu imale psihičke poremećaje prije trudnoće, su u trudnoći patile od anksioznog poremećaja, što je značajno više u poređenju sa populacijom žena koje nisu trudne- za oko 2 do 4% (Andersson et al., 2003). Kada je anksiozni poremećaj u pitanju smetnje se odnose na opštu napetost i izraženu zabrinutost- generalizovana anksioznost. Ukoliko su pored generalizovane anksioznosti prisutni panični napadi tada je u pitanju panični poremećaj. A ako smetnjama dominiraju intruzivne misli i rituali tada govorimo o opsesivno-kompulzivnom poremećaju.
Simpotomi mogu i često jesu udruženi. Tip i intenzitet smetnji će zavisiti od karakteristika ličnosti i okolnosti u kojima se odvija trudnoća i postorođajni period. Važno je naglasiti da se mogu liječiti i da dužina tretmana zavisi od stepena njihove težine i motivacije osobe.
Koje su to mentalne smetnje koje se javljaju u perinatalnom periodu i kako se manifestuju?
Depresija je poremećaj o kojem se najviše govori. Karakterišu ga sniženo raspoloženje (tuga, plačljivost, gubitak interesovanja), doživljaj bespomoćnosti, bezvrijednost i osjećanju krivice sa ili bez suicidalnih misli, a na fizičkom planu vidljiv je gubitak apetita, problemi sa spavanjem i umor.
Kao što je već istaknuto depresija je često udružena sa anksioznim poremećajem o kojem se malo govori iako istraživanja ukazuju na mogućnost njegove pojave tokom i nakon trudnoće. Anksiozni poremećaj može da ima različite forme: generalizovana anksioznost, panični poremećaj, opsesivno kompulzivni poremećaj.
Generalizovana anksioznost je prisutna kod 8% žena tokom trudnoće i između 4 i 8% žena nakon poroda (Ross & McLean, 2006). Žene koje pate od ove vrste smetnji pokazuju izraženu brigu i zabrinutost naročito vezano za bebu. Generalizovana anksioznost je često udružena sa opsesivno kompulzivnim poremećajem.
Opsesivno kompulzivni poremećaj se javlja kod jedne od 100 žena tokom trudnoće dok je nešto veći nakon poroda- 2 do 3 žene od 100, (Ross & McLean, 2006). Karakterišu ga neželjene, zastrašujuće i ponavljajuće misli vezane za bebu, a od rituala stalno i ponovno provjeravanje da li je sa bebom sve u redu, pranje ruku, brojanje i sl. Osobe sa ovom vrstom smetnji prije trudnoće su u riziku da se simptomi pogoršaju u perinatalnom periodu.
Panični poremećaj je anksiozni poremećaj koji karakterišu panični napadi: ubrzano lupanje srca, znojenje dlanova, bolovi i stezanje u grudima, otežano disanje te doživljaj da se dešava srčani udar. Panika koja se usljed svega toga doživljava ostavlja snažan utisak na osobu i strah od pojave paničnog napada u situacijama kada su sa bebom.
Posttraumatski stresni poremećaj (PTSP) se može pojaviti kao posljedica teškog poroda ili kod osoba koje su prije trudnoće imale traumatsko iskustvo bilo da je u pitanju gubitak bliske osobe, seksualna trauma ili događaj u kojem je postojala životna opasnost. Karakteristični simptomi su intruzivne misli, flešbekovi i noćne more.
Postporođajna psihoza je ozbiljno medicinsko stanje koje se javlja kod 1 do 2 od 1000 žena nakon što se porode. Karakteriše ga izražena uznemirenost, bizarno mišljenje, sumanute ideje, halucinacije, nesanica, konfuzija. Iako se ove smetnje rijetko dešavaju, zbog gubitka kontakta sa realnošću, predstavlja urgentno stanje koje zahtjeva hospitalizaciju.
Postporođajna tuga NIJE posporođajna depresija. Posmatra se kao normalna reakcija prilagođavanja na situaciju nakon poroda i ne zahtjeva liječenje. Može da se javi par dana nakon poroda i traje najduže dvije sedmice. Pored tuge češće je karakterišu promjene raspoloženja, plačljivost i iritabilnost koje ne ometaju svakodnevno funkcionisanje žene.
Koji su razlozi pojave perinatalnih mentalnih poremećaja?
Ne postoji pojedinačan razlog ili uzrok pojave mentalnih poremećaja tokom i nakon trudnoće. Oni su posljedica bioloških, hormonalnih, situacionih i psiholoških faktora. Sve žene su ranjive u ovom periodu i pojava psihičkih smetnji može biti uslovljena različitim faktorima. Od faktora koji u većoj mjeri doprinose pojavi psihičkih poremećaja u perinatalnom periodu se ubrajaju:
- prisustvo mentalnih poremećaja prije trudnoće
- pojava mentalnih poremećaja tokom i nakon prethodne trudnoće
- nedavni ili aktuelni stresni događaji
- izolovanost i nedostatak socijalne podrške
- bračni problemi i odsustvo podrške partnera
Tretman perinatalnih mentalnih poremećaja
Pošto u perinatalne mentalne poremećaje spadaju različiti poremećaji, način njihovog tretmana će zavisiti od njihove težine i vrste prisutnih simptoma. Psihološki tretman obuhvata farmakoterapiju i psihoterapiju. Kod smetnji koje značajno ne otežavaju svakodnevno funkcionisanje dovoljna je psihoterapija bez farmakoterapije, dok se kod težih i intenzivnih smetnji koristi farmakoterapija sa ili bez psihoterapije.
Briga o mentalnom kao i fizičkom zdravlju je važna. I treba imati u vidu da pomoć i podrška postoji. Ukoliko je prisutno otežano funkcionisanje koje žena nije u stanju sama da prevaziđe, treba potražiti stručnu pomoć kako bi se prevazišle poteškoće i nastavilo sa životom.
Milijana Niškanović, psiholog, psihoterapeut
Literatura:
- Stone, S. D., & Menken, A. E. (2008). Perinatal and postpartum mood disorders: perspective and treatment guide for the healthcare practitioner.New York: Springer Publishing Company.
- Kleiman, K.R. (2009). Therapy and the postpartum woman: notes on healing postpartum depression for clinicians and the women who seek their help. New York: Routledge.
_________________________________________________________________________
“Objavljivanje ovog teksta je finansirano grantom Ministarstva vanjskih poslova Sjedinjenih Američkih Država (Department of State). Mišljenja, nalazi i zaključci koji su ovdje navedeni pripadaju autorima i ne odražavaju nužno mišljenja, nalaze i zaključke Ministarstva vanjskih poslova Sjedinjenih Američkih Država. “
